Tiểu sử nhà văn, nhà thơ Nguyễn Bá Xuyến (1759 – 1823)
Nhà văn, nhà thơ Nguyễn Bá Xuyến. Quê gốc : thôn Đại Hành, xã Tả Thanh Oai, sau dời sang thôn Đa Sĩ, tổng Thượng Thanh Oai, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam, nay thuộc thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Tây. Ông vốn nhà nghèo, lúc nhỏ theo nghiệp nho, lớn lên gặp lúc nước nhà nhiều biến động, chuyển sang học võ. Ở lĩnh vực này ông tỏ ra có năng lực nhưng con đường tiến thân nhiều trắc trở. Ông từng theo một cựu thần nhà Lê chống Tây Sơn, đánh nhau với Nguyễn Hữu Chỉnh, bị thua. Sau đó ông theo Trịnh Bồng rồi theo quận Thạc, Vạn Vũ hấu… nhưng các trận giao tranh với Tây Sơn đều thất bại, phải chạy trốn về Đa Sĩ.
Năm 1793, Nguyễn Bá Xuyến cùng Đặng Trần Thường, Hoàng Lệnh Đức và một số người khác vào Thanh Hoa cướp thuyền trốn đi Gia Định. Ở đây, ông được chúa Nguyễn tin dùng, ri giao cùng Nhiên Ngọc hầu, em vợ Ngô Văn Sở, trở về Bắc, chiêu dụ Ngô Văn Sở và tổ chức các cựu thần nhà Lê nổi dậy. Đến nơi việc bị lộ, Nhiên Ngọc hầu đổi ý theo Tây Sơn, chỉ còn mình Bá Xuyến bôn ba khắp nơi thực hiện kế hoạch. Ông cũng đã liên kết được một số người, đánh một vài trận ở Sơn Nam, Hải Dương, nhưng sau bị thua, bị bao vây, phải trá hàng. Tướng Tây Sơn tin lời, thu hàng, nhưng Bá Xuyến lợi dụng sự giám sát lơi lỏng trốn về Nam. Thời gian sau đó, ông được dự vào hàng tướng soái, trực tiếp dưới quyền Nguyễn Ánh hoặc tham gia các trận đánh lớn do Lê Văn Duyệt chỉ huy. Trong chiến trận, ông rất xông xáo, bị thương nhiều lần và đầu năm 1802, bị tên thuốc độc phải chặt đứt cánh tay trái. Sau khi Tây Sơn bị diệt, ông được cử ra Bắc, giữ chức Án phủ sứ phủ Hoài Đức, dưới quyền Tổng trấn Nguyễn Văn Thành. Những năm này ông chỉ huy nhiều cuộc đánh dẹp nông dân nổi dậy và coi việc kiện tụng trong phủ. Ngoài ra, ông cũng để tâm tu tạo đình chùa, sửa sang nhà thờ họ, mở mang chợ búa, làm cho quê nhà được thịnh vượng… Ông mất ở quê, được tặng tên thụy là Tín Vũ, trước đó đã được phong tước Xuyến Ngọc hầu.
Tác phẩm của nhà văn, nhà thơ Nguyễn Bá Xuyến
Tác phẩm : Nguyễn Bá Xuyến sáng tác từ những năm 90 của TK XVIII. Hiện còn một tập hồi ký bằng chữ Hán, khoảng trên năm chục bài thơ, văn tế, ca khúc, hát nói bằng chữ Nôm, được người thân tập hợp trong Công thần Nguyễn Án phủ sứ truyện.
Thơ ca Nôm của ông có nhiều nét tương đồng với Nguyễn Công Trứ, cũng thể hiện tinh thần nhập cuộc, ham đóng góp với đời, trọng công danh, ưa lạc thú và có tính cách cứng cỏi, ngất ngưởng, kiêu ngông. Thành công hơn cả trong phần văn thơ Nôm là những bài văn tế. Với mỗi loại nhân vật, Nguyễn Bá Xuyến có một cách nói, song lúc nào cũng bình dị, thiết tha. Riêng bài Văn tế chúng sinh thì nhiều chỉ tiết, hình ảnh, cảm xúc rất gần gũi với Văn chiêu hồn của Nguyễn Du.
Nguyễn Bá Xuyến không chỉ giỏi thơ ca Nôm, tập hồi ký chữ Hán của ông cũng có đặc sắc riêng. Ông đã ghỉ chép người thực, việc thực, bằng bút pháp bình dị, ít điển cố nhưng sinh động và giàu kịch tính. Tập hồi ký không chỉ đóng góp về sử liệu mà còn thể hiện một nét mới của bút pháp văn xuôi thể ký ở giai đoạn nửa cuối TK XVIII đầu TK XIX.
Tham khảo thêm tư liệu các nhà văn, nhà thơ, tác giả khác
