Tiểu sử nhà văn Vũ Trọng Phụng
Ông sinh ngày 20.10. 1912. Các bút danh : Vũ Trọng Phụng, Thiên Hư. Quê gốc : Làng Hảo, Bần Yên Nhân, huyện Mỹ Hào, tỉnh Hưng Yên, ông sống ở Hà Nội từ nhỏ. Cha là Vũ Văn Lân, làm thợ điện ở xưởng ô tô Boillot (Boalô) Hà Nội, mất sớm khi Vũ Trọng Phụng mới được 7 tháng. Có thể nói, Vũ Trọng Phụng sinh ra trong một gia đình “nghèo gia truyền”, lại thêm ‘bệnh lao gia truyền. Ông nội, ông thân sinh và bản thân Vũ Trọng Phụng đều mất sớm vì bệnh lao. Khi Vũ Trọng Phụng qua đời, ông để lại ba người đàn bà góa (bà, mẹ và vợ) và một con gái chưa đầy năm. Vũ Trọng Phụng sinh ra, lớn lên tại Hà Nội. Ông chủ yếu sống ở một căn gác xép, phố Hàng Bạc. Học hết bậc tiểu học, ông phải đi làm để kiếm sống. Một thời gian ông làm Thư ký cho nhà buôn Gôđa (Godart), rồi cho nhà in Viễn Đông, nhưng đều lần lượt bị sa thải. Từ đó, ông chuyên viết văn, làm báo cho đến khi mất. Những ngày cuối đời, ông ngụ tại căn nhà nhỏ số 73 phố Cầu Mới, Ngã Tư Sở, và mất tại đây vào ngày 13.10.1939
Số phận Vũ Trọng Phụng rất ứng với câu thơ của Tản Đà “Tài cao, phận thấp, chí khí uất”. Tuổi đời tuy ngắn ngủi nhưng ông đã để lại một sự nghiệp văn học lớn.
Tác phẩm nhà văn Vũ Trọng Phụng
Phóng sự : Cạm bẫy người (1933), Kỹ nghệ lấy Tây (1934), Dân biểu và dân biểu (1935), Cơm thầy cơm cô (1936), Vẽ nhọ bôi hề (1936), Lục xì (1937), Một huyện ăn tết (1938).
Tiểu thuyết : Dứt tình (1934), Giông tố (1936), Số đỏ (1936), Vỡ đê (1936), Làm đĩ (1936), Lấy nhau vì tình (1937), Quý phái (1938), Người tù được tha (truyện vừa – di cảo).
Truyện ngắn : (trước Cách mạng tháng Tám chưa được tập hợp in thành sách) : Chống nạng lên đường (1930), Một cái chết, Bà lão lòa (1931), Con người điêu trá (1932), Quyển làm bố, Cuộc vui ít có, Hai hộp xì gà, Sư cụ triết lý (1935), Mơ ngày tết, Lỡ lời, Bộ răng vàng, Hồ sê líu hồ líu sê sàng (1936), Cái ghen đàn ông, Lòng tự ái, Đi săn khỉ, Người có quyển, Máu mê, Tự do, Lấy vợ xấu, Một con chó hay chim chuột (1937), Từ lý thuyết đến thực hành, Một đồng bạc, Đời là một cuộc chiến đấu (939), Đoạn tuyệt, Ăn mừng, Bắt vích, Gương tống tiên (đi cảo).
Dịch : Giết mẹ (dịch vở Lucrece Borgia của Victor Hugo) xuất bản 1936.
Quá trình sáng tác của Vũ Trọng Phụng diễn ra trong khoảng 9 năm (1930-1939). Ông nổi tiếng sớm với danh hiệu “ông vua phóng sự đất Bắc”. Năm 1936 là năm chói lọi nhất của ông với các kiệt tác : Giông tố, Số đỏ, Cơm thầy cơm cô. Vũ Trọng Phụng viết đủ các thể loại văn xuôi, nhưng tài năng ông thể hiện trội nhất ở hai thể văn : phóng sự và tiểu thuyết phóng sự. Về phóng sự, ông thường ““mở những cuộc điều tra”’nhằm đúng vào những tệ nạn nhức nhối nhất của xã hội : nạn mại dâm, nạn cờ bạc, nạn tham nhũng v.v… và có cách tiếp cận thông minh, độc đáo, đi vào cốt lõi của vấn đề. Ông có tài quan sát và miêu tả rất sắc sảo, khiến sự việc và con người hiện ra linh hoạt, sống động như trên màn ảnh. Nghệ thuật trần thuật biến hóa, hấp dẫn, nhiều giọng điệu và giàu chất hài hước. Ngôn ngữ đây góc cạnh với những lối ví von so sánh hết sức mới lạ, độc đáo… Vũ Trọng Phụng viết nhiều tiểu thuyết đặc sắc, nhưng Giông tố và Số đỏ trội hơn cả. Giông tố xây dựng được một điển hình bất hủ : một tên đại địa chủ, đại tư sản, đại dâm, đại ác và đại gian hùng. Về quan hệ xã hội, Nghị Hách có đầy quyền lực để đảo ngược công lý do liên kết với thực dân, quan lại. Về quan hệ gia đình, hắn có thể dựa ngay vào sự loạn luân của con cái để quảng cáo cho “óc bình dân” đang là cái mốt thời Mặt trận dân chủ Đông Dương để tranh ghế Nghị trưởng… Số đỏ là một cuốn tiểu thuyết trào phúng không tiền khoáng hậu. Mỗi chương là một màn hài kịch đặc sắc. Nghệ thuật hài hước, châm biếm phong phú, đa dạng. Tác phẩm ném ra hàng loạt chân dung biếm họa tài tình, bút pháp phóng đại tưởng như hết sức phóng túng, tùy tiện mà vẫn phản ánh được chân thực xã hội đương thời, tạo nên những điển hình hiện thực chủ nghĩa có thể sống mãi với thời gian.
Vũ Trọng Phụng cũng có một số truyện ngắn đặc sắc; cách trần thuật giàu kịch tính. Ông có ngòi bút tả chân sắc và lạnh, dựng nên những cảnh tượng ghê sợ khí con người mất hết lương tâm vì đồng tiền (Bộ răng Ung, ương tổng tiên…). Một số truyện khác phân tích và diễn tả tâm lý khá sắc sảo (Một đồng bạc, Máu mê, Lòng tự ái, Cái ghen đàn ông).
Xuyên suốt các tác phẩm của Vũ Trọng Phụng là tư tưởng bi quan định mệnh chủ nghĩa, bắt nguồn từ nhận thức về tình trạng mà ông gọi là “vô nghĩa lý” bao trùm cả xã hội và mọi kiếp người. Đây là con người ráo riết đi tìm nghĩa lý của cuộc đời mà bất lực. Tư tưởng này tất nhiên là tiêu cực, tuy vậy cũng phản ánh được qua lăng kính siêu hình những hiện tượng ngẫu nhiên may rủi và vô lý khá phổ biến trong một xã hội đầy biến động, đang trên quá trình phân hóa dữ dội. Bên cạnh tư tưởng định mệnh nói trên, Vũ Trọng Phụng còn thể hiện một tâm trạng phẫn uất mãnh liệt đối với xã hội, mà công lý là lẽ phải thuộc về kẻ có quyền và có tiền, trong đó tác giả chính là một trong những nạn nhân điêu đứng nhất. Tâm trạng này đã mài sắc ngòi bút châm biếm, đả kích bậc thầy của nhà văn.
Vũ Trọng Phụng có một phong cách nghệ thuật rất độc đáo và sâu sắc. Ông có một sức tưởng tượng tổng hợp rất mạnh, nghĩa là có thể tạo ra một thế giới hình tượng bao quát cả một mảng đời sống rộng lớn và bề bộn. Chẳng hạn như tác phẩm Giông tố. Thế giới nhân vật của cuốn tiểu thuyết này bao gồm rất nhiều loại người thuộc nhiều tầng lớp xã hội khác nhau, từ nông thôn đến thành thị, từ nông dân đến trí thức, từ lưu manh mật thám đến chính khách, từ gái quê, gái điếm đến gái tân thời, từ cường hào địa chủ đến quan lại các cấp v.v… Ở Số đỏ thì người đọc có thể bắt gặp hầu hết các loại người của xã hội thành thị thuộc các giới khác nhau : đốc tờ, nhà thơ, họa sĩ, nhà thể thao, nhà sư, hội viên Hội khai trí tiến đức, nhà cải cách y phục, me Tây, gái mới, thầy tướng, chủ khách sạn, chủ hiệu thuốc, cảnh sát, ký phán, vua Bảo Đại, vua Xiêm, khâm sứ Pháp, cố văn Đức, cố vấn Nhật v.v… Và xã hội không phải ở trạng thái tính mà đầy biến động số phận các nhân vật luôn biến đổi, biến động, hoặc lên voi, xuống chó, ông hóa thằng, thằng hóa ông, cứ đan chéo vào nhau tạo nên nhiều tấn bi hài kịch dở cười dở khóc v.v… Truyện Vũ Trọng Phụng thường có khuynh hướng khái quát triết lý ở nhiều cấp độ khác nhau, mà bao trùm hơn hết là triết lý bi quan định mệnh. Vũ Trọng Phụng còn là một cây bút trào phúng bậc thầy. Ông tạo ra tiếng cười hầu đủ mọi cung bậc, từ hài hước, mỉa mai đến đả kích chết tươi. Tài nghệ này đặc biệt tâp trung ở Số đỏ. Ở tác phẩm này, lối hài hước hiện đại. phương Tây đã kết hợp được một cách thú vị với truyền thống trào phúng dân gian kết tỉnh ở những truyện tiếu lâm : Trạng Quỳnh, Trạng Lợn v.v…
Vũ Trọng Phụng là một tài năng lớn. Không ai phủ nhận điều ấy. Cuộc đời tuy hết sức ngắn ngủi nhưng ông đã để lại một sự nghiệp văn chương phong phú, trong đó có những kiệt tác. Song, về tư tưởng, Vũ Trọng Phụng quả là một hiện tượng phức tạp. Đây là con người được bàn đến nhiều nhưng ít.được hiểu đúng. Có thể xem Vũ Trọng Phụng là một trường hợp thử thách gay gắt đối với nhà nghiên cứu về quan điểm và phương pháp khoa học, về thái độ trung thực đối với chân lý.
Từ 1986 đến nay, Vũ Trọng Phụng ngày càng được đánh giá chính xác hơn, như một trong những cây bút lớn nhất của dòng văn học hiện thực ở nước ta trước Cách mạng tháng Tám 1945. Tên ông đã được đặt cho một đường phố Hà Nội.
- Tham khảo thêm tư liệu các nhà văn, nhà thơ, tác giả khác
